Jak radzić sobie z typowymi problemami wieku dojrzewania?

Obserwujemy wiele niepokojących zachowań u nastolatków. Zjawiska takie jak – alkohol, papierosy czy nawet narkotyki, a także wulgaryzmy, agresja czy wandalizm zdarzają się znacznie częściej niż miało to miejsce dawniej. W burzliwym pod względem hormonalnym okresie dojrzewania zwracamy uwagę również na obniżenie się wyników dziecka w nauce, jego konfliktowość, problemy z opanowaniem emocji czy brak prawdomówności. Właściwe i skuteczne przejście tego okresu bez licznych nieporozumień i oskarżeń pomiędzy dzieckiem a rodzicami wymaga od nas dorosłych skrupulatnego zapoznania się z mechanizmami ich pojawiania się. Musimy dokładnie wiedzieć dlaczego nasze dziecko zachowuje się w konkretny sposób aby mieć możliwość pomocy nastolatkom zarówno w poprawieniu zachowania w szkole jak i w domu.

Czym jest okres dojrzewania?

Dziewczęta dojrzewają nieco wcześniej niż chłopcy. Czas rozpoczęcia tego procesu obecnie nieco się przyspieszył za sprawą lepszego stanu zdrowia ludności oraz poprawy warunków bytowania. Określa się, że czas osiągania dojrzałości u płci żeńskiej przypada na 11-15 rok życia, zaś u męskiej 13-17. Są to lata wyróżniające się burzliwymi i bardzo złożonymi przemianami biologicznymi, które mają ścisły związek z uaktywnianiem się różnych hormonów oraz pojawianiem się zmian psychicznych.

Co obserwujemy?

• Rozwój emocjonalny,
• Rozwój fizyczny,
• Rozwój społeczny,
• Rozwój umysłowy,
• Zmiana wyglądu sylwetki,
• Przyrost masy ciała oraz wzrostu,
• Początek funkcjonowania układu rozrodczego,
• Przetłuszczanie się skóry oraz włosów,
• Zmiany na skórze,
• Nadmierne pocenie się,
• Rozwój układu nerwowego oraz sercowo- naczyniowego,
• Niepokój,
• Drażliwość,
• Nerwowość.

Jak czuje się nastolatek?

Zaczyna myśleć bardziej logicznie i abstrakcyjnie. Staje się bardziej krytyczny w szczególności do osób ze swojego najbliższego otoczenia. Silnie poszukuje autorytetów, wartości oraz zasad. Coraz częściej zadaje sobie pytania dotyczące celu oraz sensu życia. Pojawia się własne postrzeganie i wątpliwości światopoglądowe. W tym wieku bardzo często występuje zagubienie i niepewność, niekiedy całkowita negacja. Z czasem myślenie takie przemija. Młodzi znajdują odpowiedzi na najważniejsze pytania a inne przestają mieć tak wielkie znaczenie. Widoczny wcześniej brak kompromisu przemienia się liberalizm i tolerancję. Nastolatki mają bardzo intensywne życie uczuciowe. Przeżywają wiele miłości, potrafią również niezwykle szybko przejść od uczuć o charakterze pozytywnym do tych negatywnych. Często sami nie potrafią zrozumieć z jakich przyczyn w takich samych sytuacjach raz są weseli a raz smutni.

Jakie uczucia wyróżniamy w wieku dojrzewania?

• Emocje obronne – niepokój, strach, żal, smutek,
• Emocje agresywne – nienawiść, zazdrość, złość, wrogość,
• Emocje pozytywne – wzruszenie, miłość, pobudzenie.

Przemiany emocjonalne u młodego człowieka zachodzą bardzo gwałtownie. Jest ich wiele, ciężko im sobie z nimi poradzić, jednakże starają się ukrywać je pod przykrywką obojętności. Zauważają wówczas swój świat psychiczny i są zainteresowani jego wyglądem u innych osób. Zauważają swoją odmienność, indywidualizm w związku z czym często czują się osamotnieni. Rozpoczyna się ocena siebie oraz innych osób, które początkowo są całkowicie pozbawione obiektywizmu. Rozwija się świadomość własnej woli. Dziecko chce wówczas postępować po swojemu. Ma to jednak raczej charakter postrzegania wszystkiego negatywnie oraz przekory. Wynikiem tego jest pojawianie się konfliktów z nawet niewielkich przyczyn. Dziecko szuka możliwość wyładowania własnej energii, jak również sytuacji w których mogłoby pokazać swoje bohaterstwo i odwagę. Kształtowanie się własnej woli rozpoczyna się procesem negatywnym jednak z czasem przechodzi w świadome wysiłki które prowadzą do ukształtowania się własnego charakteru.

Rodzice

Dziecko rozwija się społecznie i więzy rodzinne stają się dla niego mniej istotne. Rodzice zaczynają mieć w jego oczach znacznie słabszą pozycję, która bywa również poddawana krytyce oraz licznym atakom. Nastolatek często uważa, że może zostać zrozumiany i otrzymać wsparcie jedynie ze strony rówieśników, którzy przeżywają podobne emocje i to tam szuka pocieszenia. Zawiązane w tym czasie przyjaźnie pozostają zwykle już na całe życie. Młodzi często łączą się również w grupy, które w początkowym okresie są jednopłciowe.

Co jest trudne dla dziecka w okresie dojrzewania?

• Radzenie sobie z problemami,
• Naruszona równowaga psychofizyczna,
• Widoczny kryzys autorytetu osób dorosłych, manifestowanie dorosłości i dojrzałości, buntowanie się przeciwko nakazom,
• Uczucia na huśtawce, przez co jego zachowania są prowokujące i przesadzone,
• Problemy psychiczne – bulimia, anoreksja, ucieczki z domu, próby samobójcze,
• Problemy z koncentracją i długotrwałym wysiłkiem umysłowym, czego wynikiem są problemy z nauką.

Jak radzić sobie w trudnych sytuacjach?

W wielu domach najpowszechniejszym sposobem radzenia sobie ze złymi zachowaniami jest kara, której niestety nie jesteśmy w stanie stosować dostatecznie konsekwentnie. Nagroda i kara powinny być wykorzystywane w odpowiednich proporcjach, co jest bardzo trudne dla większości rodziców. Powinniśmy posiadać odpowiednią kulturę wychowawczą, którą połączymy z pragnieniem dobra dziecka oraz silną miłością. Właściwe wychowanie wymaga stosowania kar jednak muszą one zajmować właściwe miejsce. Paradoksalnie to właśnie nagrody znacznie silniej wpływają na dzieci, oddziałują pozytywnie i dają możliwość zahamowania negatywnych zachowań. Właściwe postępowanie rodziców na wcześniejszych etapach wychowawczych skutkują wzajemnym zaufaniem, dzięki czemu stwarzamy możliwości do przeprowadzania szczerych i pomocnych rozmów z dzieckiem. W takiej konwersacji nie powinno być obecne ocenianie, udzielanie rad, krytykowanie, wścibstwo czy oskarżanie. Dziecko musi czuć, że chcemy je zrozumieć lub rozumiemy i że potrafimy je wysłuchać.

Oto kilka rad:

1. Co zamiast kary?

• Pokaż dziecku w jaki sposób może naprawić to co było złe,
• Pokaż swoje uczucia, w sposób który nie będzie krytyką dla zachowań oraz charakteru twojej pociechy,
• Dawaj wybór, stwarzaj sytuację dające możliwość podejmowania własnej decyzji,
• Przejmuj inicjatywę,
• Szukajcie wspólnego rozwiązania problemu,
• Mów czego oczekujesz i dlaczego.

2. Jak pomóc radzić sobie z uczuciami?

• Akceptacja uczuć dziecka poprzez słowa – ach, rozumiem, och,
• Uważnie słuchaj co dziecko chce ci powiedzieć,
• Nazywaj i określ przedstawiane uczucia,
• Wszystkie uczucia wymagają zaakceptowania jednak niektóre wymagają ograniczenia,
• Staraj się zmienić pragnienia swojej pociechy w fantazje.

3. Uwolnienie od dopasowywania się do konkretnych, narzuconych ról.

• Stwarzaj warunki aby dziecko mogło spojrzeć inaczej na własną osobę,
• Wykorzystaj rozmowę jako możliwość do pokazania swojemu nastolatkowi, że nie jest tym za kogo się uważa,
• Pokaż zachowanie, które jest godne powielania,
• Mów o dziecku w sposób pozytywny aby mogło słuchać o sobie dobrych rzeczy,
• Jeśli dziecko postępuje wedle swoich dawnych nawyków, wyrażaj swoje oczekiwania oraz uczucia z tym związane,
• W ważnych sytuacja bądź dla dziecka osobą, która udzieli wszelkich informacji.

4. Jak zachęcić do współpracy?

• Udzielaj informacji,
• Przedstawiaj problemy lub opisuj co jest dla ciebie widoczne,
• Mów o swoich uczuciach, tłumacz je,
• Żeby dziecko spełniało swoje obowiązki można zachęcić je zabawnymi karteczkami, np. „pozmywaj nas proszę – twoje naczynia”.

Marta